Του Τάσου Τριανταφυλλόπουλου*
Πλάτωνος Πρωταγόρας
Ενότητα 1η
Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας;
- Ευβουλία : Η ικανότητα για σωστή σκέψη και σωστή λήψη αποφάσεων, η οποία μάλιστα θα δηλώνεται στους δυο τομείς της ζωής του ανθρώπου (στα οικεία και στα ιδιωτικά ζητήματα)
- Πολιτική αρετή (ανδρός αρετή): Η σωστή συμπεριφορά και δράση του ατόμου μέσα στα πλαίσια της πόλης, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο .
Η αρχή της δημιουργίας του ανθρώπου
- «Χρόνος»: Η αρχή της δημιουργίας, το χρονικό σημείο μετά τη θεογονία.
- Ειμαρμένη : Η μοίρα, το πεπρωμένο, το προκαθορισμένο. Η ειμαρμένη συνήθως δεν είναι μια θεϊκή βούληση και επιλογή, αντιθέτως φαίνεται και εδώ να είναι κάτι ανώτερο και από τους θεούς.
Η κλοπή της φωτιάς
- Έντεχνος σοφία: Η σοφία που συμπορεύεται με την τέχνη. Πρόκειται για τις τεχνικές γνώσεις που αφορούν στη δημιουργία όλων εκείνων των επιτευγμάτων του υλικού – τεχνικού πολιτισμού .
- Συν πυρί : Η μεγάλη σημασία της φωτιάς έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη τεχνολογίας. Η φωτιά είναι αυτή που θα αναμείξει κάθε υλικό, ώστε να κατασκευαστεί κάθε τεχνολογικό επίτευγμα.
Η πολιτική αρετή, κοινό δώρο του Δία στους ανθρώπους, απαραίτητη ιδιότητα για τη συγκρότηση κοινωνιών
- Αιδώς: Με τον όρο αιδώς εννοείται η ντροπή, η ταπείνωση που νιώθει ένας άνθρωπος, όταν αντιβαίνει στους κώδικες ηθικής. Είναι ο σεβασμός, το αίσθημα της σεμνότητας αφενός απέναντι στους άλλους και αφετέρου στον εαυτό μας . Κοντολογίς πρόκειται για μια συμπεριφορά εντιμότητας, σύνεσης , ηθικότητας και αυτοσεβασμού.
- Δίκη: Με τον όρο εννοείται η δικαιοσύνη, η τήρηση των νόμων, η επιβολή ποινών στους παραβάτες των νόμων. Με άλλα λόγια η δίκη αφορά στην ηθική, την εντιμότητα, καθώς και την αέναη επιθυμία του ανθρώπου να τηρεί τους άγραφους κώδικές ηθικής συμπεριφοράς στην κοινωνία. Η αιδώς και η δίκη υπάρχουν μόνο αλληλένδετα και η μία είναι συνέχεια της άλλης.
Η πολιτική αρετή ως κοινή και φυσική ιδιότητα όλων των ανθρώπων
- Θυμός: Η ψυχή, το ανθρώπινο πνεύμα, η αίσθηση της σκέψης ειδικά των ισχυρών συναισθημάτων και παθών. Στην ενότητα, αφορά στην μετατροπή του αδίκου , ασεβούς και ανήθικου ανθρώπου σε ηθικό – ενάρετο ον.
- «Αυτομάτου»: Η πολιτική αρετή δεν υπάρχει στον άνθρωπο ούτε φύσει ούτε «αυτόματα», αλλά απαιτείται κάποια διαδικασία. Η διαδικασία δεν είναι άλλη από τη διδασκαλία.
- Μέσα εκπαίδευσης:
Επιμέλεια: Η μελέτη, η συστηματική παρακολούθηση των εκάστοτε διδασκομένων αντικειμένων
Άσκηση: Η πρακτική εξάσκηση στις προσφερόμενες γνώσεις, η εξοικείωση με το αντικείμενο, με απώτερο στόχο την εκμάθησή του.
Διδαχή: Η θεωρητική διδασκαλία, η παροχή των γνώσεων από το κατάλληλο πρόσωπο.
Μίμηση: Αριστοτελικός όρος, αποφεύγεται σκόπιμα από την Πρωταγόρα, διότι δεν λειτουργεί ως αρωγός στην επιχειρηματολογία του.
Ενότητα 6ηΗ παιδευτική σημασία της τιμωρίας ως απόδειξη του διδακτού της αρετής
Προσοχή στη σημασιολογική διαφορά των ρημάτων κολάζω – τιμωρούμαι
- Κολάζω: H ποινή αποσκοπεί στο σωφρονισμό – παραδειγματισμό αυτού που αδίκησε.
- Τιμωρούμαι: H ποινή αποβλέπει στην ικανοποίηση αυτού που αδικήθηκε, συνεπώς έχει εκδικητικό χαρακτήρα.
Η διδασκαλία της αρετής από την οικογένεια και την κοινωνία
- εὐθῦναι : Στην αρχαία Αθήνα η πολιτεία ανέθετε στους πολίτες κάποιο έργο, κάποιο δημόσιο λειτούργημα ή κάποιο αξίωμα. Μάλιστα καταβάλλονταν και δημόσια χρήματα σε όσους αναλάμβαναν κάποιο τέτοιο έργο. Όταν έληγε ο προκαθορισμένος χρόνος, οι πολίτες αυτοί έπρεπε να δώσουν λόγο σχετικά με τα πεπραγμένα τους κατά τη διάρκεια της θητείας τους. Αυτή η λογοδοσία ονομαζόταν εὐθῦναι. Με τον ίδιο ακριβώς όρο ονομαζόταν και η ποινή που επιβαλλόταν σε όσους πολίτες δεν είχαν φέρει εις πέρας το έργο που είχαν αναλάβει ή είχαν διαπράξει αδίκημα κατά τη διάρκεια της θητείας τους στο αξίωμα που είχαν λάβει από την πολιτεία.
- Ανδρός αρετή (πολιτική αρετή): Το άθροισμα της δικαιοσύνης, της σωφροσύνης και της οσιότητας. Μπορούμε να προσέξουμε ότι οι έννοιες αυτές υποδηλώνουν τη στάση του ανθρώπου απέναντι στους άλλους (δικαιοσύνη), απέναντι στον εαυτό του (σωφροσύνη) και τέλος απέναντι στους θεούς (οσιότητα).
Πλάτωνος Πολιτεία
Ενότητα 11η
Η αλληγορία του σπηλαίου
- Θεωρία Ιδεών του Πλάτωνα: Ο Πλάτωνας χώριζε τον κόσμο σε δυο επίπεδα: α. Τον κόσμο των αισθητών πραγμάτων, τον οποίον απαρτίζουν τα αντικείμενα που μας περιβάλλουν και τα οποία αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας ( αισθητηριακή αντίληψη – εμπειρισμός)[1] και β. στον κόσμο των Ιδεών, τον οποίον απαρτίζουν οι Ιδέες των αντικειμένων (καθαρή σκέψη, νόηση – ορθολογισμός). Σύμφωνα με τη θεωρία των Ιδεών στο νοητό κόσμο βρίσκονται οι Ιδέες των πραγμάτων. Αυτές οι Ιδέες, είναι τα αληθινά αντικείμενα, τα όντως όντα. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι οφείλουν να φτάσουν στη γνώση της ουσίας των όντων, να φτάσουν στη γνώση της αλήθειας, τεμαχίζοντας την πλάνη του σκοταδιού. Αυτό θα επιτευχθεί με τη γνωριμία τους με τις Ιδέες, που βρίσκονται στον ουρανό και το φως της αλήθειας. (ευδαιμονία).
Η αλληγορία του σπηλαίου – Η απροθυμία των φιλοσόφων
- Απαίδευτοι: Η πρώτη κατηγορία των ακατάλληλων κυβερνώντων της ιδεώδους Πολιτείας. Δεν έχουν φτάσει στη γνώση της αλήθειας, αλλά ζουν στο ψεύδος και στην πλάνη. Είναι οι άνθρωποι του σπηλαίου που βρίσκονται στο πνευματικό σκοτάδι. Δεν έχουν έναν υψηλό στόχο στη ζωή τους, στον οποίο θα είναι αφιερωμένοι και τον οποίο υπηρετούν με τις πράξεις τους στην ιδιωτική και τη δημόσια ζωή.
- Πεπαιδευμένοι: Η δεύτερη κατηγορία των ακατάλληλων κυβερνώντων της ιδεώδους Πολιτείας. Είναι άνθρωποι που περνούν όλη τη ζωή τους αφοσιωμένοι στις θεωρητικές πνευματικές τους αναζητήσεις, καθώς δεν προχωρούν σε πράξεις, δεν ενεργούν, δεν ενδιαφέρονται για τα κοινά, αλλά ζουν στη μακαριότητα των πνευματικών ενασχολήσεων και απολαμβάνουν το φως της γνώσης που έχουν κατακτήσει.
- Οικιστές: Οι ιδρυτές και διοικούντες της Πολιτείας, οι φιλόσοφοι – βασιλείς. Οι οἰκιστές αυτοί, έχοντας την εμπειρία της πραγματικής κοινωνίας και γνωρίζοντας τις ελλείψεις και τις εγγενείς αδυναμίες της, επιχειρούν στη δική τους σύλληψη να θέσουν τους όρους που απαιτούνται, ώστε στην ιδεατή πολιτεία να μην εμφανιστούν παρόμοιες αρνητικές καταστάσεις.
- Το μέγιστον μάθημα, το αγαθό : Το αγαθό είναι η πηγή της γνώσης, ο απόλυτος αναβαθμός αντίληψης, χωρίς αυτό καθαυτό να αποτελεί αντικείμενο της γνώσης. Το αγαθό είναι η πηγή της δικαιοσύνης, καθώς μέσω αυτού καθετί λαμβάνει την ιδιαίτερη αξία του. Συνιστά ακόμη την πηγή της αλήθειας, αλλά και του πραγματικού κάλλους, μιας και λειτουργεί ως όψη του κόσμου των Ιδεών.
Ενότητα 13η
Η αλληγορία του σπηλαίου – Ο εξαναγκασμός των φιλοσόφων
Ο σκοπός του νόμου:
- Η ευδαιμονία του κοινωνικού συνόλου (ευημερία όλου του κοινωνικού συνόλου και όχι μόνο μιας τάξης). Κατά το Σωκράτη για την εναρμόνιση αυτή, απαιτείται συλλογικότητα.
- Αρμονική συνύπαρξη των πολιτών
- Κλίμα συνεργασίας μεταξύ των πολιτών (αλτρουισμός, αλληλεγγυη, συλλογική συνείδηση)
- Η Πολιτεία οφείλει αδήριτα να διαπλάθει τους πολίτες της, οι οποίοι θα είναι εμποτισμένοι με αξίες και συνείδηση ώστε να διαδραματίσουν ένα συγκεκριμένο ρόλο στην Πολιτεία.
- Πειθώ : Το πρώτο μέσο του νόμου. Ο Πλάτων θεωρεί ότι ο νόμος θα πρέπει να πείθει του πολίτες να συμμορφώνονται με τις επιταγές του. Συνεπώς πρωταρχικό ζητούμενο είναι οι πολίτες να μην εξαναγκάζονται, αλλά συνειδητά να ακολουθούν το νόμο. Αυτό βέβαια, απαιτεί την κατάλληλη αγωγή , την ηθική διαπαιδαγώγηση και την καλλιέργεια της κοινωνικής τους συνείδησης, χωρίς άσκηση πίεσης.
- Βία: Το δεύτερο μέσο του νόμου. Η βία θα πρέπει να εφαρμόζεται κατά τον Πλάτωνα στον όχλο, ο οποίος δεν έχει λάβει παιδεία και δε μπορεί με την πειθώ να οδηγηθεί στο σωστό δρόμο.