Πώς Απαντάμε στις Ασκήσεις της Έκθεσης στις Πανελλήνιες
Κωνσταντίνος Μανίκας, Φιλόλογος - ειδικός παιδαγωγός
Καθώς πλησιάζει η μέρα των εξετάσεων η προσοχή εκπαιδευτικών και υποψηφίων μετατοπίζεται από το τι στο πώς. Έμφαση δίδεται πλέον όχι στην απόκτηση επιπλέον γνώσεων στο ελάχιστο διάστημα πριν τις πανελλήνιες αλλά στην παρουσίαση και προβολή των υπαρχόντων με το βέλτιστο δυνατό τρόπο προκειμένου να αποτραπεί το απευκταίο σενάριο ο μαθητής να χάσει μόρια όχι λόγω άγνοιας της απάντησης αλλά εξαιτίας της αποτυχημένης παρουσίασης του περιεχομένου.Ανάπτυξη αποσπάσματος του κειμένου σε παράγραφο μέσα σε ορισμένο όριο λέξεων
Στην ερώτηση που μας ζητάει να αναπτύξουμε σε συγκεκριμένο όριο λέξεων ένα απόσπασμα του κειμένου, προσέχουμε τα εξής:Τι γράφουμε, προκειμένου να δείξουμε στον αναγνώστη αφενός πως κατανοούμε το περιεχόμενο του αποσπάσματος και αφετέρου πως έχουμε και δικές μας πληροφορίες να προσθέσουμε σε σχέση με αυτό.
Είναι περισσότερο ανοιχτή αυτή η απάντηση σε σχέση με την απάντηση που θα δίναμε σε μια ερώτηση κατανόησης, αλλά δε θα πρέπει να ξεφύγει τελείως από το περιεχόμενο του κειμένου.
Καλό είναι να κάνουμε ένα πρόχειρο «σχεδιάγραμμα» πριν τη γράψουμε. Δηλαδή, πρώτα να σκεφτούμε και να καταγράψουμε σύντομα τι μπορούμε να πούμε σχετικά με το απόσπασμα που μας δίνεται, έπειτα να δούμε ποιες από όλες τις ιδέες που είχαμε θα κρατήσουμε (εφόσον είναι πολλές και «ανοίγουν» υπερβολικά το θέμα) και τέλος να τις βάλουμε στην κατάλληλη σειρά, προκειμένου να δώσουμε στην απάντησή μας μια σαφή δομή με θεματική περίοδο, λεπτομέρειες και ενδεχομένως κατακλείδα.
Τέλος, ελέγχουμε τον αριθμό των λέξεων, για να μη ξεφύγουμε υπερβολικά. Να υπολογίζουμε πως περίπου 5-10 λέξεις πάνω ή κάτω από το όριο είναι μια αποδεκτή απόκλιση, αν και το ιδανικό είναι να βρισκόμαστε μέσα στο όριο που μας δίνεται.
Ενδεικτικά βήματα, για να απαντήσουμε σε αυτή την άσκηση:
α) Πρέπει να κατανοήσουμε το απόσπασμα (είτε με αρκετές αναγνώσεις είτε με προσεκτική ανάγνωση είτε με ανάγνωση του σημείου στο κείμενο, όπου βρίσκεται το απόσπασμα)
β) Βρίσκουμε ιδέες σχετικές με το απόσπασμα.
γ) Καταγράφουμε, αξιολογούμε και ιεραρχούμε τις ιδέες μας σε ένα πρόχειρο.
δ) Ξεκινάμε να γράφουμε τη παράγραφο. Καλό είναι να χρησιμοποιήσουμε θεματική πρόταση και προαιρετικά κατακλείδα. Το απόσπασμα που μας δίνεται το χρησιμοποιούμε ως θεματική περίοδο στη περίπτωση που μας το ζητάει η άσκηση, σε κάθε άλλη περίπτωση κάνουμε ό,τι μας εξυπηρετεί περισσότερο. Προσέχουμε να μη κάνουμε ορθογραφικά λάθη, να χρησιμοποιούμε τις κατάλληλες συνδετικές λέξεις, να καταγράφουμε με σαφήνεια τις ιδέες μας, να τις τεκμηριώνουμε όπου χρειάζεται, να αποφεύγουμε αδόκιμες εκφράσεις, να μην κάνουμε συντακτικά λάθη.
Δομή και τρόπος-τρόποι ανάπτυξης παραγράφου
Η δομή της παραγράφου αποτελείται από τη θεματική περίοδο, τις λεπτομέρειες/ σχόλια και την κατακλείδα.Η θεματική περίοδος περιλαμβάνει το θέμα της παραγράφου και βρίσκεται συνήθως στην αρχή. Ωστόσο, μπορεί να βρίσκεται στο τέλος, στη μέση, όταν ακολουθείται ένας πιο συνθετικός τρόπος σκέψης ή μπορεί και να απουσιάζει, οπότε μπορούμε να την βρούμε από τα συμφραζόμενα.
Οι λεπτομέρειες/τα σχόλια αποτελούν τις επιμέρους ιδέες και αναπτύσσουν τη θεματική περίοδο. Οι λεπτομέρειες διακρίνονται σε βασικές, οι οποίες αποτελούν τις κύριες πληροφορίες και υποστηρίζουν άμεσα την κατευθυντήρια ιδέα και σε βοηθητικές, οι οποίες αποτελούν δευτερεύοντα και συμπληρωματικά νοήματα.
Η κατακλείδα συνήθως συνοψίζει τα όσα ειπώθηκαν στις λεπτομέρειες ή οδηγεί σε ένα συμπέρασμα. Μπορεί και να παραλείπεται, στη περίπτωση που επιτυγχάνεται η κατανόηση της παραγράφου ήδη από τις λεπτομέρειες, οπότε η σύνοψη καθίσταται περιττή.
Όσον αφορά τον τρόπο ανάπτυξης παραγράφου, διαβάζουμε προσεκτικά την άσκηση, για να εξακριβώσουμε πόσους τρόπους μας ζητάει να βρούμε (συνήθως προσδιορίζεται ο αριθμός). Αν δεν αναφέρεται ο αριθμός, διαβάζουμε προσεκτικά τη παράγραφο, για να εξακριβώσουμε αν αναπτύσσεται με έναν τρόπο ή αν υπάρχει συνδυασμός. Στην απάντησή μας δεν ονομάζουμε απλώς τον τρόπο, αλλά τον τεκμηριώνουμε με δικά μας λόγια και αναφορές μέσα από την ίδια την παράγραφο.
Ενδεικτικές απαντήσεις:
«Μέσα στην ιστορική πορεία του πνεύματος δύο αντίθετα ρεύματα υφαίνουν με την ορμή τους την κίνηση των ιδεών. Το ένα ωθεί ακάθεκτα προς τα εμπρός, προς κάτι ανείπωτο ακόμη, κάτι που δεν έχει άνετα σαρκωθεί στη σκέψη και στη διατύπωση, δεν έχει πραγματοποιηθεί, αλλά θέλγει σαν πυρετώδης προσμονή. Το άλλο αντιστέκεται και προσπαθεί με σύνεση και περίσκεψη να κρατήσει το με αγώνες πραγματοποιημένο, το δοκιμασμένο, τη θετική και σίγουρη κατάκτηση που λαμποκοπά σαν ώριμος καρπός»
Ε.Π. Παπανούτσος
Η παράγραφος αναπτύσσεται με σύγκριση-αντίθεση, καθώς ο συγγραφέας αναφέρεται σε δύο αντιθετικά ρεύματα που «υφαίνουν με την ορμή τους την κίνηση των ιδεών», «Το ένα ωθεί ακάθεκτα προς τα εμπρός…. Το άλλο αντιστέκεται…».«Αξιοπρόσεχτη η παρατήρηση. Δεν αληθεύει όμως στη δική μας εποχή. Γιατί σήμερα και τα παιδιά είναι πολύ διαφορετικά από άλλοτε και ο αέρας, το «κλίμα» του σχολείου έχει αλλάξει. Παλαιότερα ο μαθητής περίμενε να φωτιστεί αποκλειστικά και μόνο από το Δάσκαλο του. Σήμερα οι πηγές των πληροφοριών έχουν πολλαπλασιαστεί σε βαθμό εκπληκτικό και οι κρουνοί τους (η εφημερίδα, το περιοδικό, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση) ρέουν μέσα στο σπίτι. Μπορεί ο μαθητής, ανάλογα με τη δύναμη και την όρεξη του, να προμηθεύεται ελεύθερα και απεριόριστα «ειδήσεις» από όλες τις περιοχές της ανθρώπινης περιέργειας: ιστορικές, γεωγραφικές, βιολογικές, ανθρωπολογικές, φυσικής, χημείας, κοσμογραφίας, ηλεκτρολογίας, κάθε λογής «τεχνικής»».
Ε.Π. Παπανούτσος
Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Με αιτιολόγηση, καθώς ο συγγραφέας δίνει το λόγο που η παρατήρηση δεν αληθεύει στη δική μας εποχή «Γιατί σήμερα και τα παιδιά…».
Με σύγκριση-αντίθεση, γιατί συγκρίνει τη σημερινή με τη παλαιότερη εποχή ως προς τη πρόσβαση των μαθητών στη γνώση «Παλαιότερα ο μαθητής περίμενε… Σήμερα οι πηγές των πληροφοριών….».
Τρόπος-τρόποι και μέσα πειθούς
Και σε αυτή τη περίπτωση στην παράγραφο μπορεί να υπάρχουν περισσότεροι από έναν τρόποι πειθούς. Διαβάζουμε προσεκτικά τη παράγραφο και απαντάμε με παρόμοιο τρόπο με την παραπάνω άσκηση (τρόπος ανάπτυξης παραγράφου).«Μεγαλύτερο βήμα από τη διάσπαση του ατόμου ή την πρώτη επανδρωμένη πτήση στη Σελήνη» χαρακτηρίστηκε από έναν παγκόσμιου κύρους Αμερικανό επιστήμονα το μέγα επίτευγμα διεθνούς ερευνητικής ομάδος, που ανακοινώθηκε επισήμως χθες: η πλήρης αποκωδικοποίηση , για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστήμης, του γενετικού υλικού ενός ανθρώπινου ζεύγους χρωμοσωμάτων».
Απόσπασμα από άρθρο, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)
Στη παράγραφο γίνεται επίκληση στην αυθεντία με μέσο πειθούς τη γνώμη ενός παγκοσμίου κύρους Αμερικανού επιστήμονα «“Μεγαλύτερο βήμα… στη Σελήνη”».
Λεξιλογικές ασκήσεις
Στις λεξιλογικές ασκήσεις:Για να βρούμε συνώνυμες λέξεις μπορούμε να βοηθηθούμε από τα συμφραζόμενα του κειμένου, κυρίως στις περιπτώσεις που δε γνωρίζουμε τη σημασία των λέξεων που μας δίνονται. Προσέχουμε να μην αλλάζουμε το μέρος του λόγου των λέξεων που μας δίνονται. Το ίδιο ισχύει και για τις αντώνυμες λέξεις.
Σύνθετες λέξεις: «Η σύνθεση είναι η διαδικασία δημιουργίας νέων λέξεων από δύο ή περισσότερες άλλες λέξεις. Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται για να συνθέσουν τη νέα λέξη λέγονται συνθετικά και η λέξη που σχηματίζεται λέγεται σύνθετη λέξη ή σύνθετο» π.χ. μαχαίρι + πιρούνι = μαχαιροπίρουνο, κρέας + πωλώ = κρεοπώλης.
«Παράγωγες είναι οι λέξεις που δημιουργούνται από μια ριζική (ή πρωτότυπη ή λέξη βάσης) με την προσθήκη στο τέλος μιας κατάληξης, που ονομάζεται παραγωγική», π.χ φτωχ-ός + -ούλης = φτωχ-ούλης, χρυσ-ός + -ώνω = χρυσ-ώνω.
Αν μας δοθούν λέξεις και μας ζητηθεί να γράψουμε ομόρριζες με αυτές τότε γράφουμε είτε παράγωγες είτε σύνθετες λέξεις.
Στη περίπτωση που μας ζητηθεί να δώσουμε νέες σύνθετες λέξεις από το α΄ ή β΄ συνθετικό σύνθετων λέξεων του κειμένου, φροντίζουμε να βρούμε σωστά τα σύνθετα μέρη των λέξεων που μας δίνονται, προκειμένου να δώσουμε τις σωστές νέες σύνθετες λέξεις.
Άσκηση κατανόησης με Σωστό-Λάθος
Στην άσκηση Σωστού-Λάθους, οφείλουμε να είμαστε ιδιαιτέρως προσεκτικοί, καθώς ορισμένες φορές οι προτάσεις είναι έτσι διατυπωμένες, που η απάντηση δεν είναι προφανής, καθώς δεν αναφέρεται ξεκάθαρα μέσα στο κείμενο. Έτσι, λοιπόν, η απάντηση μπορεί να βγει μέσα από τα συμφραζόμενα, δηλαδή από αυτά που εννοεί ο συγγραφέας/αρθρογράφος και όχι από αυτά που λέει.Είδος συλλογισμού
Τα είδη συλλογισμού που συνήθως μας ζητούν να εντοπίσουμε στις εξετάσεις είναι ο παραγωγικός και ο επαγωγικός, ωστόσο υπάρχει και ο αναλογικός συλλογισμός. Προκειμένου να βρούμε το είδος του συλλογισμού μιας παραγράφου θα πρέπει αρχικά να εντοπίσουμε το συμπέρασμα και τις προκείμενες και να ελέγξουμε αν ο συλλογισμός ξεκινά (προκείμενες) από μια γενική ιδέα και καταλήγει (συμπέρασμα) σε μια ειδική ή το ανάποδο. Στη πρώτη περίπτωση ο συλλογισμός είναι παραγωγικός και στη δεύτερη επαγωγικός. Στον αναλογικό συλλογισμό το συμπέρασμα είναι πιθανολογικού χαρακτήρα, ενώ η πορεία του είναι από το ειδικό στο ειδικό.Στη περίπτωση που μας ζητηθεί το είδος του συλλογισμού σε ολόκληρο το κείμενο, τότε εστιάζουμε στην πρώτη και τη τελευταία παράγραφο του κειμένου και ελέγχουμε σε ποια το νόημα είναι γενικό και σε ποια ειδικό.
Μετατροπή ενεργητικής-παθητικής σύνταξης
Τα βήματα για τη μετατροπή της σύνταξης είναι τα εξής:- Βρίσκουμε τα ρήματα στο απόσπασμα που μας δίνεται και χωρίζουμε προτάσεις
- Ξεκινάμε τη διαδικασία μετατροπής πρόταση-πρόταση
- Βρίσκουμε αν στη πρόταση η σύνταξη είναι ενεργητική ή παθητική (με βάση τη διάθεση του ρήματος)
- Κάνουμε σύνταξη στους βασικούς όρους (ενεργητική σύνταξη: Υ-Ρ-Α, παθητική σύνταξη: Υ-Ρ- Ποιητικό αίτιο)
- Αν περισσεύουν κι άλλοι όροι, τότε κατά τη μετατροπή αυτοί που βρίσκονται στην ίδια πτώση με τους βασικούς όρους θα μετατραπούν ομοίως με τους βασικούς. Αν οι όροι βρίσκονται σε διαφορετική πτώση από τους βασικούς όρους, τότε θα μείνουν ως έχουν.
- Προσοχή: Στο ρήμα ΔΕΝ αλλάζουμε το χρόνο και κατά τη μετατροπή φροντίζουμε να μην προσθέτουμε λέξεις που δεν υπάρχουν στην αρχική πρόταση και να μην αφαιρούμε λέξεις που υπάρχουν π.χ. τα άρθρα. Όταν κάνουμε τη μετατροπή ξεκινάμε με τη λέξη που θα γίνει υποκείμενο.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Το πρώτο πράγμα που κάνουμε πριν ξεκινήσουμε να γράφουμε είναι να δούμε το συνολικό χρόνο που έχουμε, για να ολοκληρώσουμε την εξέταση, και να υπολογίσουμε το χρόνο που πρέπει να διαθέσουμε για την κάθε άσκηση ξεχωριστά. Συνήθως στις ασκήσεις που μας φαίνονται πιο εύκολες και παίρνουν τις λιγότερες μονάδες αφιερώνουμε το λιγότερο χρόνο. Ο κάθε μαθητής υπολογίζει το χρόνο που θα αφιερώσει στη κάθε άσκηση ξεχωριστά με βάση τις δικές του ανάγκες. Για παράδειγμα, ο μαθητής που δυσκολεύεται να γράψει την άσκηση που ζητάει ανάπτυξη αποσπάσματος του κειμένου με συγκεκριμένο όριο λέξεων θα υπολογίσει πως θα αφιερώσει περισσότερο χρόνο στην αντίστοιχη άσκηση σε σχέση με τον μαθητή που γνωρίζει πως είναι καλός και έχει μεγαλύτερη άνεση στο να τη γράψει.Πολύ σημαντική είναι επίσης η προσεκτική ανάγνωση της εκφώνησης της άσκησης, καθώς είναι πιθανό μια βιαστική ανάγνωση να δημιουργήσει παρερμηνείες στο τι ακριβώς ζητάει η άσκηση, με αποτέλεσμα ο μαθητής να δώσει λάθος απάντηση.
Τις παραπάνω οδηγίες επιμελήθηκε η Κυριακή Θεοδοσιάδου
Φιλόλογος, Υπ. Διδάκτωρ Παιδαγωγικής ΠΔΜ και ιδιοκτήτρια στο Φιλολογικό Διδασκαλείο
Πηγη : filologika.gr