Ο αναδυόμενος γραμματισμός των παιδιών και ο ρόλος των γονέων. Καλλιεργείται η αγάπη για την ανάγνωση και την παραγωγή γραπτού λόγου;
Η μάθηση και η ανάπτυξη της δεξιότητας παραγωγής γραπτού λόγου αποτελεί εδώ και χρόνια έναν από τους σημαντικότερους στόχους της εκπαίδευσης. Η ικανότητα ανάγνωσης είναι σημαντική αφού ο άνθρωπος από τη γέννησή του προσπαθεί να επικοινωνήσει, να διαβάσει κώδικες, να συνδέσει αυτό που ονομάζουμε στη γλωσσολογία το σημαινον και το σημαινόμενον.
Έως την ενηλικίωσή του είναι απαραίτητο να διαβάζει βιβλία, εφημερίδες, ν’ αναλύει κείμενα και να εξοικειώνεται σταδιακά με την τεχνολογία, το διαδίκτυο, να συμμετέχει σε φόρουμ και να στέλνει μηνύματα ηλεκτρονικής μορφής.
Ο γραπτός λόγος στην εργασιακή και κοινωνική ζωή
Ο γραπτός λόγος παίζει βασικό ρόλο στην εργασιακή και κοινωνική ζωή γι’αυτό τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε πληθώρα ερευνών σχετικά με τη διαδικασία παραγωγής γραπτού λόγου και τη γλωσσική ανάπτυξη. Όλα τα παιδιά αρχίζουν και πρέπει να αρχίζουν να έρχονται σε επαφή με διάφορες οπτικές του γραπτού λόγου από την προσχολική μόλις ηλικία. Όσο πιο ενεργή είναι η συμμετοχή τους σε διαδικασίες γνωριμίας με εικόνες και λέξεις, αργότερα και προτάσεις, τόσο πιο ομαλή κι ευχάριστη είναι η εμπλοκή τους με τη γραπτή διαδικασία.Τι είναι ο Αναδυόμενος γραμματισμός
Έτσι εάν ένα παιδί παρατηρεί χειροπιαστά αντικείμενα, γράμματα μέσα από flash-cards, όσο πιο εύκολα μαθαίνει να συνδέει τη λέξη με το αντικείμενο αναφοράς τόσο πιο εύκολα μαθαίνει να μαθαίνει να γράφει. Ένας αποτελεσματικό μέσο ανάπτυξης της αντιληπτικής ικανότητας και παραγωγής γραπτού λόγου είναι το παιχνίδι.Αυτή η προσέγγιση ονομάζεται αναδυόμενος γραμματισμός και στηρίζει τη θεωρία του στην πρώιμη εκδήλωση συμπεριφορών ανάγνωσης και γραφής, αφού αν παρατηρήσουμε τη συμπεριφορά των παιδιών θα δούμε ότι κάνουν ότι διαβάζουν ή γράφουν κρατώντας ένα χαρτί κι ένα βιβλίο ακόμη κι αν δεν μπορούν να ολοκληρώσουν ορθά τη διαδικασία της γραφής και της αναγνώρισης των λέξεων.
Ο αναδυόμενος γραμματισμός υποστηρίζει ότι η γραφή, η ανάγνωση και ο προφορικός λόγος είναι ικανότητες αλληλοεξαρτώμενες που ορίζονται πάντα μέσα σε ένα κοινωνικοπολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου χρησιμοποιούνται, αρχίζουν από μικρή ηλικία και είναι εξελικτικές αφού τα παιδιά από τη γέννησή τους είναι δέκτες ποικίλλων ερεθισμάτων. Δεν μπορούμε δηλαδή να εξετάσουμε τον σημερινό αναδυόμενο γραμματισμό με το ιστορικό πλαίσιο παρελθοντικής εποχής. Γι’αυτό αν παρατηρήσουμε τη διαχρονία της διδακτικής γραπτού λόγου θα δούμε ότι αυτή η τελευταία είχε διαφορετικές διδακτικές προσεγγίσεις στα κατά καιρούς ιστορικά πλαίσια της εκπαίδευσης.
Ο αναδυόμενος γραμματισμός ολοκληρώνεται όταν τα παιδιά μπορούν να διαβάζουν και να γράφουν . Χρήζει αναφοράς βέβαια ότι όλες οι κοινωνίες δεν έχουν το ίδιο εκπαιδευτικό σύστημα και την ίδια εκπαιδευτική πολιτική, κατά συνέπεια η διδασκαλία του γραπτού λόγου και του αναδυόμενου γραμματισμού διαφέρει.
Συμπεριφορές αναδυόμενου γραμματισμού. Η ενίσχυση των γονέων
Οι συμπεριφορές του αναδυόμενου γραμματισμού συγκεντρώνονται κυρίως στην ικανότητα της αναγνώρισης λογοτύπων σε προϊόντα εντός πλαισίου, συμβάσεων γραπτού λόγου σε πλαίσιο κειμένου, γραμμάτων μέσα στα όρια μίας λέξης, αναπαραστάσεις διαφόρων λημμάτων όχι απαραίτητα ορθών ορθογραφικά αλλά με τη μορφή σκαριφημάτων και χρήση προφορικού λόγου αναφέροντας συχνά τις λέξεις βιβλίο, λέξη, γράμμα.Οι γονείς εφόσον είναι οι πρώτοι που καλούνται να φροντίσουν για την ανάπτυξη των παιδιών είναι αναγκαίο να ενημερώνονται, να παρατηρούν τη συμπεριφορά τους και την ανάπτυξη του λόγου από μικρή ηλικία ώστε να καλλιεργούν αντιλήψεις για τον τρόπο που κρατάμε ένα βιβλίο, τη φορά ανάγνωσης, την παρατήρηση ενός εξωφύλλου και την κατανόηση ότι αυτό που διαβάζουμε είναι οι λέξεις και όχι οι εικόνες. Σε προηγούμενο άρθρο στο e-psycologyείχαμε αναφέρει ότι είναι σημαντική η παρακολούθηση προφορικού λόγου –άρθρωσης και συμπεριφοράς του παιδιού για πιθανό κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΠ-Υ και παρακολούθηση από αναπτυξιολόγο.
Πυλώνας του αναδυόμενου γραμματισμού είναι η φωνολογική επίγνωση και ο ήχος των γραμμάτων γι’αυτό οι γονείς πρέπει να αρχίζουν να μαθαίνουν στα παιδιά, τους ήχους από το αλφάβητο πριν το νηπιαγωγείο με τη σωστή άρθρωση των αντίστοιχων φωνημάτων τους. Με αυτόν τον τρόπο θα τα βοηθήσουν να διαβάζουν πιο γρήγορα και ορθά φωνολογικά.
Σημαντική είναι η ενθάρρυνση για τη διαδικασία της ανάγνωσης και εδώ θα σημειώσουμε το εξής: Τα παιδιά πολλές φορές προσποιούνται ότι κρατούν ένα βιβλίο και κάνουν ότι διαβάζουν ακόμη κι αν επαναλαμβάνουν την ιστορία λανθασμένη ή λένε ό,τι θυμούνται γυρίζοντας τις σελίδες. Δίνεται εδώ η δυνατότητα στους γονείς να ενισχύσουν αυτή τη συμπεριφορά, να διαβάσουν βιβλία με εικονικά περιβάλλοντα που βοηθούν την οπτική αντίληψη, να δουν ένα βίντεο σχετικό με τα ενδιαφέροντα του παιδιού και να μιλήσουν σε αυτό με απλά λόγια για τα οφέλη του βιβλίου.
Ένας άλλος αποτελεσματικός τρόπος για την ενίσχυση της αναγνώρισης των γραμμάτων και της ταύτισης ήχου και γράμματος είναι η χρήση απτών αντικειμένων ή η βοήθεια της τεχνολογίας. Έτσι δείχνοντας στα παιδιά ένα μπουκάλι πορτοκαλάδας fanta ξέρει ότι γράφει το λογότυπο fanta και είναι πορτοκαλάδα, αν τη δει όμως μόνη της σαν λέξη δεν θα την αναγνωρίσει γι’αυτό είναι σημαντική η σύνδεση της λέξης με τη συνάφεια του αντικειμένου, context.
Έχοντας πραγματοποιήσει τα πρώτα βήματα της ανάγνωσης τα παιδιά προσπαθούν ν’ αποτυπώσουν με γράμματα, αριθμούς, μουτζούρες, σύμβολα ακόμη κι αν δεν υπάρχει γραμμικότητα τις λέξεις στο χαρτί.
Αυτό είναι σημαντικό διότι έχουν κατανοήσει σε πρώτο στάδιο τη σημασία της γραφής καθώς και ότι οι προφορικοί ήχοι μετατρέπονται σε γράμματα και το αντίστροφο. Σαν πρώτο βήμα λοιπόν οι γονείς μπορούν δείξουν ότι γράφουμε από αριστερά προς τα δεξιά και από πάνω προς τα κάτω, αφήνοντας κενό ανάμεσα στις λέξεις, παρατηρώντας έτσι την κατάκτηση (ή μη) και την πορεία της γραφοκινητικής δεξιότητας του παιδιού.
Ακόμη η παρακολούθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η συμμετοχή σε διαγωνισμούς και εκπαιδευτικά παιχνίδια, η συνεχή παρατήρηση διαφόρων ειδών κειμένου βιωματικού χαρακτήρα όπως κατάλογοι εστιατορίου, περιοδικά, διαδραστικές εικόνες, χάρτες, ενισχύουν τη σκέψη και βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν ότι μαθαίνουν μία γλώσσα, μητρική ή ξένη, προκειμένου να επικοινωνήσουν και όχι τόσο για να γράψουν ορθά συντακτικά και ορθογραφημένα με σωστή σύνταξη, κάτι που θα μας απασχολήσει αργότερα.
Πρέπει να καταστεί σαφές από τους γονείς ότι τα παιδιά δεν περιμένουν την έναρξη της σχολικής ζωής για ν’ αναπτύξουν τον γραπτό λόγο.
Ως ενήλικες έχουμε τη γνώση να τα βοηθήσουμε , να τα εμπλέκουμε σε καθημερινές δραστηριότητες ώστε να βλέπουν τη θετική μας στάση απέναντι στο διάβασμα δίνοντας βάση στην επικοινωνιακή λειτουργία της γλώσσας. Φυσικά όλη αυτή η διαδικασία απαιτεί χρόνο και συνεχή προσπάθεια αλλά αν τα παιδιά μάθουν από μικρή ηλικία ότι ο γραπτός λόγος δεν είναι χρήσιμος μόνο στο σχολείο και για τις μαθητικές εργασίες, αλλάζει όλη τους η στάση προς τη γνώση και τη γενική μάθηση. Στο μέλλον θα είναι σε θέση να συντάξουν σωστά ένα κείμενο , ένα email,μία επιστολή, μία ανάρτηση στα social media ή μία αίτηση σε οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία επισκεφθούν.
Τα παιδιά δεν μπορούν ν’ αρχίσουν ν’ αγαπούν την ανάγνωση από τη μία μέρα στην άλλη αν οι γονείς δεν καλλιεργούν θετική στάση προς αυτή την κατεύθυνση.
Πως καλλιεργείται η αγάπη για την ανάγνωση;
- Τα παιδιά από τη στιγμή που γεννιούνται μιμούνται τη συμπεριφορά των γονιών τους τόσο την αρνητική όσο και τη θετική. Το ίδιο ισχύει και για το διάβασμα. Πολύ δύσκολα θα δει το βιβλίο ως κάτι ευχάριστο αν δεν έχει δει τους γονείς του να διαβάζουν. Διαβάστε ένα βιβλίο, μία συνταγή, μία εφημερίδα ώστε να καταλάβει ότι το διάβασμα είναι κομμάτι της καθημερινότητας. Δείξτε τη χρησιμότητα του διαβάσματος. Αν το παιδί σας ζητήσει μια πληροφορία, πείτε του ότι δεν γνωρίζετε την απάντηση αλλά θα την αναζητήσετε μέσα από το διάβασμα και τα βιβλία. Έτσι το παιδί θα αντιληφθεί ότι η ανάγνωση είναι πολύτιμη δεξιότητα και εξυπηρετεί και άλλους σκοπούς.
- Ακόμη αφιερώστε λίγο χρόνο να διαβάσετε μαζί μία ιστορία χωρίς τους περισπασμούς της τηλεόρασης , αναδεικνύοντας τη σημασία του διαλόγου, ρωτώντας για τους πρωταγωνιστές και την υπόθεση. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα και του δίνετε κίνητρο ν’ αναζητήσει μία νέα ιστορία.
- Κλείστε την τηλεόραση και καθιερώστε μια ώρα που θα διαβάζετε όλη η οικογένεια μαζί. Ο ευκολότερος τρόπος για να βελτιώσει το παιδί την επίδοσή του στο σχολείο, για να αυξήσει την αυτοεκτίμησή του και το επίπεδο ανάγνωσής του, είναι να διαβάζετε μαζί του. Μην υπεκφεύγετε με το επιχείρημα ότι αν το κάνετε αυτό θα το γίνει ανεύθυνο και δεν θα διαβάζει μόνο του. Αυτό είναι δική σας ανάγκη για να αποφύγετε το διάβασμα και όχι του παιδιού.
- Γράψτε καθημερινά σημειώματα στο παιδί και σκορπίστε τα σε διάφορα μέρη του σπιτιού παίζοντας το κυνήγι του θησαυρού. Το παιδί θα το βρει πολύ διασκεδαστικό και θα χαίρεται που θα έχει να διαβάζει καθημερινά κάτι από εσάς. Ενθαρρύνετε το παιδί να κάνει το ίδιο.
Αρθρογράφος: Ευαγγελία Κουτράκου
Σύμβουλος Ψ.Υγείας