Αντιγόνη Οδηγίες Διδασκαλίας

Αντιγόνη Οδηγίες Διδασκαλίας

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:

• ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΙ ΑΝΤΙΓΟΝΗ των Δ. Δρακόπουλου, Κ. Ναστούλη, Χ. Ρώμα, ΙΤΥΕ Διόφαντος, 2016

• ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ (Α΄, Β΄, Γ΄ Λυκείου) του Α.Β. Μουμτζάκη, ΙΤΥΕ Διόφαντος, 2016
• ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ (Γυμνασίου-Λυκείου) του Μ. Οικονόμου, ΙΤΥΕ Διόφαντος, 2016

Είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθεί αναδιάρθρωση και εξορθολογισμός της διδακτέας ύλης για τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας Γενικής Παιδείας στη Β΄ τάξη του Λυκείου, όπως αυτή ορίζεται στο ισχύον Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (Α.Π.Σ.) για τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στο Λύκειο, καθώς από την καθημερινή διδακτική πρακτική διαπιστώνεται ότι οι μαθητές/τριες συνήθως δεν εμβαθύνουν στην ουσία του αρχαίου δράματος, δεν κατανοούν τον πολιτικό ρόλο της αρχαίας τραγωδίας, δεν «αναγιγνώσκουν» την τραγωδία κριτικά, ώστε να  μπορούν να προβούν σε αντίστοιχες «αναγνώσεις» του σημερινού κοινωνικο-πολιτικού γίγνεσθαι. Παραμένουν, συνήθως, σε μια επιφανειακή ανάγνωση της υπόθεσης- μύθου του έργου εμμένοντας σε μια στείρα απομνημόνευση της μετάφρασης και των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων, αποστηθίζοντας παράλληλα ερμηνευτικά σχόλια, αδυνατώντας να ανάγουν τις αξίες του πολιτικού και πολιτισμικού «συγκείμενου» της τραγωδίας στο σήμερα.

Η διάρθρωση της διδακτέας ύλης αποτελεί, μεταξύ άλλων, μία από τις αιτίες του παραπάνω προβλήματος, λειτουργώντας ανασταλτικά για την ουσιαστικήπροσπέλαση του αρχαίου δράματος, το οποίο συχνά αντιμετωπίζεται στην πράξη κυρίως ως αφορμή διδασκαλίας της αρχαιοελληνικής γλώσσας και όχι ως γέννημα συγκεκριμένων κοινωνικοπολιτικών ζυμώσεων σύμφυτων με τη γέννηση, την εξέλιξη και την εδραίωση της δημοκρατίας. Εξάλλου, η διδακτέα ύλη σπάνια ολοκληρώνεται, με αποτέλεσμα οι μαθητές/τριες να μην συνειδητοποιούν την εξέλιξη, κορύφωση και λύση του δράματος.

Ο προσανατολισμός της διδασκαλίας κυρίως στη Γραμματική και το Συντακτικόαπομακρύνει τους μαθητές από τον κριτικό προβληματισμό και τη γόνιμηπρόσληψη των δομών και των ζυμώσεων του 5ου αι. σε κοινωνικό – πολιτικό – πολιτισμικό επίπεδο, που διαφαίνονται μέσα από την τραγική δράση, μέσω των οποίων αναδεικνύονται θεμελιώδεις πολιτικές και πολιτισμικές αξίες (διάλογος, δημοκρατία, φιλοσοφία, ηθική και δίκαιο, ρητορική και επιχειρηματολογία κ.λπ). Προσφέρονται, έτσι, περιορισμένες ευκαιρίες για δημιουργική αξιοποίηση της τραγωδίας (π.χ. αξιοποίηση παράλληλων κειμένων) και ενίσχυση του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών.

Ο στόχος της προτεινόμενης αναδιάρθρωσης και εξορθολογισμού της διδακτέας ύλης του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας Γενικής Παιδείας στη Β΄ Λυκείου είναι να απελευθερωθεί διδακτικός χρόνος ώστε να ενισχυθεί:

1. ο γλωσσικός γραμματισμός (η ικανότητα των μαθητών/τριών να κατανοούν τον δραματικό λόγο με τη βοήθεια των λεξιλογικών σχολίων του σχολικού βιβλίου, η ικανότητά τους στη σύνθεση και εκφορά νεοελληνικού λόγου, είτε μέσω της απόδοσης του αρχαίου κειμένου στη νέα ελληνική γλώσσα, είτε μέσω της πιο ελεύθερης απόδοσης και διασκευής του περιεχομένου του θεατρικού λόγου, με στόχο τη δραματοποίησή του – παιχνίδι ρόλων στην τάξη με τη μορφή αντιλογιών/αγώνων λόγου – και την άσκηση των μαθητών/τριών στη ρητορική δεξιότητα),
2. ο γραμματειακός/κειμενικός γραμματισμός (η ικανότητα των μαθητών/τριών να αναγνωρίζουν την ιδιαιτερότητα του ποιητικού δραματικού λόγου, τις διαφορετικές διαλέκτους, τις ιδιολέκτους των ηρώων, καθώς και τα αντιτιθέμενα ιδεολογικά και αξιακά συστήματα που εκφράζονται μέσα από αυτές κλπ.),
3. ο κριτικός γραμματισμός (η ικανότητα των μαθητών/τριών να διακρίνουν και να συζητούν κριτικά τα συγκρουόμενα ιδεολογικά και αξιακά συστήματα που συνιστούν και την τραγική σύγκρουση των ηρώων – φορέων των συγκεκριμένων αξιακών συστημάτων),
4. ο θεατρικός γραμματισμός (η ικανότητα των μαθητών/τριών να καλλιεργούν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα, την κριτική σκέψη και ανάλυση. Η ικανότητα να κατανοούν την πολιτική διάσταση του αρχαίου θεάτρου, καθώς και τον γενικότερο κριτικό ρόλο του θεάτρου στο πλαίσιο μιας κοινωνίας).
5. ο ψηφιακός γραμματισμός (η ικανότητα των μαθητών/τριών να αξιοποιούν, κατά την αναζήτηση της γνώσης, τις δυνατότητες που τους παρέχουν τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία [σώματα κειμένων, ηλεκτρονικά λεξικά κ.ά.], καθώς και τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία για την ομαδική έρευνα και εκπόνηση εργασιών, αλλά και για την παραγωγή κειμένων, βίντεο ή πολυτροπικών παρουσιάσεων από τους ίδιους).

Ο διδακτικός χρόνος που θα προκύψει από τον εξορθολογισμό της διδακτέας ύλης θα επιτρέψει πλέον στους εκπαιδευτικούς αφενός μεν την προσέγγιση ολόκληρου του δράματος, αφετέρου δε την εστίαση στη σχέση γλώσσας και τραγικής ποίησης. Οι εκπαιδευτικοί θα αποδεσμευτούν από τη μονομερή και αποκομμένη από το είδος του κειμένου γραμματικοσυντακτική προσέγγιση της τραγωδίας. Επίσης, θα έχουν την δυνατότητα να εμβαθύνουν μέσα από τον τραγικό λόγο στην πολιτική διάσταση της τραγωδίας και να ανιχνεύσουν τις δομές και τους κώδικες (κοινωνικό, πολιτικό, ηλικιακό κ.ά.) που διασταυρώνονται σε αυτήν.

Παράλληλα, εστιάζοντας στον τραγικό λόγο θα ενισχυθεί η σύνδεση της αρχαίαςελληνικής γλώσσας με τη νέα ελληνική, ώστε να γίνει κατανοητή η ιστορική εξέλιξη της ελληνικής  γλώσσας.  Εξάλλου,  θα  δοθεί  η  δυνατότητα  καλλιέργειας  της  θεατρικής  και γενικότερα της αισθητικής παιδείας των μαθητών/τριών. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί θα μπορούν να διδάξουν την αρχαία ελληνική τραγωδία περισσότερο διακειμενικά και διαθεματικά απ’ ό,τι σήμερα (παράλληλα κείμενα – θέατρο, φιλοσοφία, ιστορία), καθώς και περισσότερο βιωματικά. Είναι σημαντικό εξάλλου, οι μαθητές/τριες, ως ενεργά  υποκείμενα, να βιώσουν τη συγκρουσιακή αντιπαράθεση – προϊόν των ακραίων θέσεων των ηρώων – ως προϋπόθεση για την τραγικότητα, τόσο του Κρέοντα, όσο και της Αντιγόνης. Γι’ αυτό, ενδείκνυται να μένει χρόνος με σκοπό τη δραματοποίηση αποσπασμάτων του κειμένου – παιχνίδι ρόλων, προκειμένου να ανοιχτεί «διάλογος» με το κείμενο και  να βιωθεί από τους μαθητές η σύγκρουση σε πολλαπλό επίπεδο (περιεχομένου του λόγου, αλλά και κίνησης, άρθρωσης και ρυθμού του λόγου κ.λπ).

Τέλος, ο διδακτικός χρόνος που θα ελευθερωθεί μέσω του εξορθολογισμού της ύλης θα επιτρέψει σε κάποιον βαθμό την αλληλεπίδραση κειμένου-αναγνώστη, την εμβάθυνση της γνώσης και τον αναστοχασμό, την ενίσχυση της κριτικήςσκέψης και την καλλιέργεια δεξιοτήτων που σχετίζονται με την καλλιέργεια του προφορικού λόγου, της συνεργασίας, κ.ά.

Η αναδιάρθρωση και ο εξορθολογισμός της διδακτέας ύλης επιφέρει, ωστόσο, και μερική τροποποίηση του τρόπου αξιολόγησης, ώστε οι επιδιωκόμενες αλλαγές να μην ακυρωθούν στην πράξη.

Σημαντικές Επισημάνσεις

1. Η προσέγγιση της δραματικής ποίησης ως θεατρικού κειμένου, διακρινόμενου από ένα αφηγηματικό, ιστορικό, φιλοσοφικό ή άλλο κείμενο.
2. Η πολιτική διάσταση της αρχαίας τραγωδίας και η σχέση της με την κοινωνική πραγματικότητα του 5ου αι: η τραγωδία δεν αντανακλά αυτή την πραγματικότητα, αλλά την εξετάζει, τη θέτει υπό συζήτηση, μέσω της σύγκρουσης ανάμεσα στις αξίες (οι οποίες αποτελούν το παρελθόν της πόλης) που προβάλλονται από τον ηρωικό μύθο και τα νέα πολιτικά και νομικά σχήματα. Μέσα από τη σύγκρουση αυτή, τον διχασμό της πόλης, η τραγωδία αμφισβητεί και εξετάζει τον κόσμο και τις αξίες της πόλης (πρβ. Vernant, J.-P. – Vidal-Naquet, P., Μύθος και Τραγωδία στην Αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Στ. Γεωργούδη, Τόμος Α’, Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1988, σελ. 28).

• Η αξιοποίηση της Εισαγωγής (βλ. παρακάτω, Διδακτέα ύλη), όπου είναι δυνατόν, προς όφελος της ερμηνείας και κατανόησης της τραγωδίας και όχι η εκμάθησή της σε μηχανιστικό διαχειριστικό επίπεδο (με αποστήθιση, αποκομμένη από το ίδιο το έργο).

1. Η αποφυγή της εμμονής στην πιστή απόδοση της μετάφρασης: είναι σημαντικό, οι μαθητές/τριες να έρθουν σε επαφή με διαφορετικές μεταφράσεις του αρχαίου κειμένου, ώστε να συνειδητοποιήσουν τις διαφορετικές οπτικές των μεταφραστών μέσα από τις διαφορετικές επιλογές απόδοσης του αρχαίου ποιητικού κειμένου.
2. Η γραμματική και το συντακτικό δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο κατανόησης του περιεχομένου και του ποιητικού ύφους του κειμένου.
3. Η διακειμενική προσέγγιση του κειμένου μέσα από παράλληλα κείμενα (βλ. παρακάτω, Η διδασκαλία – ερμηνεία του κειμένου: γενικές οδηγίες).

• Το λεξιλόγιο και η γλώσσα εξετάζονται συγκριτικά με τη νέα ελληνική (γλωσσικοί παραλληλισμοί, ομοιότητες και διαφορές των δύο μορφών της γλώσσας με δημιουργικές ασκήσεις ετυμολογίας, μορφολογίας, παραγωγής ή σύνθεσης, αξιοποιώντας ένα ή περισσότερα έγκυρα λεξικά της Αρχαίας Ελληνικής (http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/lexicon/index.html).

Διδακτέα ύλη (Περιεχόμενο – Διαχείριση και ενδεικτικός προγραμματισμός)

Για τη διδασκαλία του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Β΄ τάξη του Ημερήσιου Γενικού Λυκείου και την Γ΄ του Εσπερινού Γενικού Λυκείου θα χρησιμοποιηθούν:

• το εγχειρίδιο της Β΄ Λυκείου Σοφοκλέους τραγωδίαι Αντιγόνη των Δ. Δρακόπουλου, Κ. Ναστούλη, Χ. Ρώμα, ΙΤΥΕ Διόφαντος, 2016

Ως βιβλία αναφοράς προτείνονται:

• η Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής (Γυμνασίου-Λυκείου) του Μ. Οικονόμου
• το Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής (Α΄, Β΄, Γ΄ Λυκείου) του Α.Β. Μουμτζάκη
• το Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου) της Π. Μπίλλα
• το Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου) των Χ. Συμεωνίδη, Γ. Ξενή κ.ά

Με βάση το ωρολόγιο πρόγραμμα, η Αντιγόνη διδάσκεται δύο (2) ώρες την  εβδομάδα στη Β΄ Λυκείου. Η διδασκαλία της Αντιγόνης περιλαμβάνει στίχους από το πρωτότυπο και από μετάφραση:

α. Από το πρωτότυπο θα διδάσκονται οι στίχοι: 1-99, 280-314, 441-507, 631-725, 1064-1090.

β. Από μετάφραση οι στίχοι: 100-161, 162-279, 315-331, 332-375, 376-440, 508-581, 582- 630, 726-780, 781-800, 801-943, 944-987.

γ. Οι στίχοι 988-1063, 1091-1114, 1115-1153, 1154-1353 (Ε΄ Επεισόδιο, Ε΄ Στάσιμο, Έξοδος) θα προσεγγίζονται από μετάφραση με ανάγνωση ή δραματοποίηση από τους μαθητές, ώστε να ολοκληρώνεται η τραγωδία. Οι συγκεκριμένοι στίχοι δεν αποτελούν αντικείμενο εξεταστέας ύλης, αλλά διδακτέας.

Για τα αποσπάσματα που θα διδάσκονται από μετάφραση (βλ. εδώ β και γ) για τα οποία δε δίνεται μετάφραση στο σχολικό εγχειρίδιο, προτείνονται δικτυακοίτόποι, όπως αυτός της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα, http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/contents.html?author_id=1 3#toc000. Τα μεταφρασμένα κείμενα μπορεί να προβάλλονται σε οθόνη, ώστε να παρακολουθούν όλοι/ες οι μαθητές/τριες. Αν δεν υπάρχει στο σχολείο η αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή, τότε τα μεταφρασμένα αποσπάσματα μπορεί να διανέμονται φωτοτυπημένα στους/στις μαθητές/τριες από τον/την εκπαιδευτικό. Σε κάθε περίπτωση, τα μεταφρασμένα κείμενα διανέμονται φωτοτυπημένα σε μαθητές/τριες που δεν έχουν δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο.

Το πρωτότυπο κείμενο θα διδάσκεται με ρυθμό 12-15 στίχων και το από μετάφραση με ρυθμό 40-60 στίχων ανά διδακτική ώρα. Εναλλακτικά προτείνεται 25-30 στίχοι να διδάσκονται ως προς τη μετάφραση, το λεξιλόγιο και τα υφολογικά σχήματα τη μία διδακτική ώρα και για την ίδια ομάδα στίχων ηεπόμενη διδακτική ώρα της εβδομάδας να αξιοποιείται αποκλειστικά για την ερμηνεία του κειμένου και τον σχολιασμό του.