Η σεξουαλικότητα και η έκφραση της αποτελεί μια έμφυτη, φυσιολογική, βιολογική ανάγκη ανάλογη με εκείνη της πείνας και της δίψας, που είναι κοινή σε όλους τους ανθρώπους. Δεδομένου ότι τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού ωριμάζουν σεξουαλικά και σωματικά την ιδία ακριβώς περίοδο με τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης, έχει πλέον αναγνωριστεί, ότι οι ανάγκες των ατόμων με αναπτυξιακές διαταραχές στον τομέα της σεξουαλικότητας δεν διαφέρουν από τις αντίστοιχες των φυσιολογικά αναπτυσσομένων ατόμων.
Τα περισσότερα παιδιά ανάλογα με το επίπεδο γνωστικής τους ωρίμανσης, μαθαίνουν για την σεξουαλική συμπεριφορά μέσα από το άμεσο οικογενειακό, σχολικό και φιλικό περιβάλλον καθώς και από την κοινωνική αλληλεπίδραση με τους γονείς, τα αδέλφια και τους συνομήλικους. Στον αντίποδα, καθώς τα παιδιά του αυτιστικού φάσματος παρουσιάζουν σοβαρά ελλείμματα στους τομείς της επικοινωνίας, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της φαντασίας, χάνουν σημαντικές πήγες πληροφόρησης και μάθησης που προκύπτουν από το κοινωνικό περιβάλλον. Δεδομένου ότι η σεξουαλικότητα αναπτύσσεται μέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση, την σωματική επαφή, το παιχνίδι και την αφομοίωση κοινωνικών κανόνων, συχνά τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν αποκλίνουσες σεξουαλικές συμπεριφορές (όπως είναι λ.χ. να αγγίξει ή να φιλήσει κάποιον άγνωστο, γδύσιμο και αυνανισμός σε δημόσιο χώρο, αυτό-τραυματιστική συμπεριφορά κατά τον αυνανισμό κλπ), οι οποίες προκύπτουν από την έλλειψη ενσυναίσθησης και κατανόησης των κοινωνικών κανόνων.
Ιδιαίτερα το θέμα του αυνανισμού και της κατάλληλης διαχείρισης του, απασχολεί έντονα γονείς και φροντιστές έφηβων ατόμων με αυτισμό. Συνήθως εμφανίζεται στην προεφηβεία και συχνά ενδέχεται να αποτελεί μέρος στερεοτυπίας ενός ατόμου. Ο συνεχής αυνανισμός μπορεί να οφείλεται σε έλλειψη εκπαίδευσης, ιδιωτικού χώρου και χρόνου, σε έλλειψη απτικών ερεθισμάτων, ακόμη και σε τιμωρητικές πρακτικές. Σε περίπτωση που ο αυνανισμός λαμβάνει χώρα σε δημόσιο χώρο, διακόπτουμε με ηρεμία την συμπεριφορά και υπενθυμίζουμε στο άτομο τον κατάλληλο χώρο και χρόνο. Στην συνέχεια μετατοπίζουμε το κέντρο της προσοχής του ατόμου σε κάτι διαφορετικό, όπως λ.χ. σε δραστηριότητες που απαιτούν την χρήση και των δυο χεριών, έντονη νοητική συγκέντρωση ακόμη και φυσική κινητοποίηση. Εάν υπάρχει ακόμη ένταση υποδεικνύουμε έναν ιδιωτικό χώρο όπου μπορεί το άτομο να προχωρήσει σε πρακτικές αυτοϊκανοποίησης.
Πότε πρέπει να ξεκινά η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ατόμων με ΔΑΦ;
Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση παρά την δύσκολη και απαιτητική της φύση, οφείλει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαίδευσης ενός ατόμου με αυτισμό. Πρέπει να είναι εξατομικευμένη, συγκεκριμένη και όχι γενική και πάντοτε προσαρμοσμένη στο γνωστικό και λειτουργικό επίπεδο του ατόμου, σε συνάρτηση με το οικογενειακό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο ζει.
Συγκεκριμένα, ξεκινάμε την εκπαίδευση από την ηλικία των τριών ετών όπου μαθαίνουμε στο παιδί την διάφορα μεταξύ αγοριού και κοριτσιού. Στην συνέχεια, καθώς η ηλικία και το επίπεδο λειτουργικότητας αυξάνεται περνάμε σε πιο σύνθετα θέματα όπως είναι τα μέρη του γυναίκειου και ανδρικού σώματος. Σε άτομα υψηλής λειτουργικότητας, μπορούμε να εμβαθύνουμε στις σεξουαλικές σχέσεις (μέσω οπτικών βοηθημάτων, παιχνίδια ρόλων κλπ) μιλώντας για θέματα σχετικά με την σεξουαλική υγεία, την αναπαραγωγή, την προφύλαξη, τον γάμο, την σεξουαλική εκμετάλλευση, αλλά και πώς να αναπτύσσουμε ενσυναίσθηση για το άλλο άτομο, εκφράζοντας τον σεβασμό και την εκτίμηση μας, βασικά συστατικά για την δημιουργία μιας υγιούς σχέσης.
Ο ρόλος των γονέων
Οι απόψεις, οι αντιλήψεις και οι πιθανές προκαταλήψεις των γονέων απέναντι σε θέματα σεξουαλικότητας, είναι καθοριστικής σημασίας για την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των ατόμων με αυτισμό. Συχνά οι γονείς ντρέπονται ή φοβούνται να μιλήσουν στα παιδιά τους είτε επειδή δεν γνωρίζουν πώς να τα προσεγγίσουν, είτε επειδή ενδεχομένως φοβούνται μήπως αφυπνίσουν τον σεξουαλικό πειραματισμό τους. Μέσα από την συμβουλευτική διαδικασία παρέχουμε πληροφόρηση και εκπαίδευση στους γονείς προκειμένου να μειωθεί το άγχος και η ανησυχία τους σχετικά με την σεξουαλικότητα των παιδιών τους, θέτοντας ρεαλιστικούς στόχους και αποδεχόμενοι το γεγονός ότι η σεξουαλικότητα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης.