Από τον Κωνσταντίνο Μανίκα, φιλόλογο
– ειδικό παιδαγωγό
Αποτελεί
πλέον κοινή παραδοχή ότι τα περιστατικά βίας στα σχολεία γίνονται όλο και πιο συχνά. H
αύξηση της συχνότητας πλήττει ιδιαίτερα
τα πλαίσια της οικογένειας και του σχολείου (Δεληγιάννη-Κουϊμτζή & Σακκά,
2005). Μία μορφή επιθετικής συμπεριφοράς είναι και ο σχολικός εκφοβισμός
(Espelage & Swearer, 2003. Olweus, 1993). Η ειδοποιός διαφορά του από τις
υπόλοιπες μορφές επιθετικής συμπεριφοράς και συνάμα το στοιχείο που τον καθιστά
ιδιαίτερα επονείδιστο είναι ότι προϋποθέτει διαφορά εξουσίας: το θύμα δεν είναι
σε θέση να υπερασπιστεί
ικανοποιητικά τον εαυτό του (Smith & Brain, 2000). Ο σχολικός εκφοβισμός
οριοθετείται εννοιολογικά ως η επιθετική εκείνη συμπεριφορά που είναι εσκεμμένη, απρόκλητη και
επαναλαμβανόμενη. Αποτελεί κατάχρηση εξουσίας και εμπεριέχει ανισότητα στη
δύναμη που είναι είτε αντικειμενική (π.χ. σωματική) είτε αντιληπτή (π.χ.
προσωπικότητας). Εν ολίγοις, κατευθύνεται προς εκείνα τα θύματα που
εκλαμβάνονται από τους θύτες (έναν ή πολλούς μαζί) ως αδύναμα, είτε σωματικά είτε ψυχολογικά (Macklem,
2004). O σχολικός εκφοβισμός (bullying) ·
συχνά είναι επίμονος, κάποιες φορές συνεχιζόμενος επί εβδομάδες, μήνες ή ακόμη
και έτη και υτοί που τον υφίστανται
είναι πολύ δύσκολο να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. (Sharp & Smith, 1994).
Κλινικό προφίλ θύματος
Ο
εκπαιδευτικός της τάξης οφείλει να παρατηρεί και να μιλάει με τους μαθητές
(Στασινός, 2016). Υπάρχουν μερικά σημάδια που αν διαπιστωθούν θα πρέπει να
ενεργήσουμε άμεσα. Τα θύματα σχολικού εκφοβισμού δεν συμμετέχουν στα πεπραγμένα
του μαθήματος, προφανώς για να μην τύχουν κοροϊδίας από τους συμμαθητές τους,
επίσης λείπουν αρκετές μέρες της εβδομάδας από το σχολείο πράγμα που σημαίνει ότι δεν θέλουν να συναντηθούν με τους
συμμαθητές που τους πειράζουν. Οι σχολικές τους επιδόσεις παρουσιάζουν καθοδική
πορεία σε αντίθεση με το παρελθόν,
πολλές φορές τα θύματα φαίνεται να χάνονται στις σκέψεις και δεν προσέχουν την
ώρα του μαθήματος. Η απομόνωση τους παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις και δεν
επικοινωνούν με τους συμμαθητές τους. Όλα αυτά τα σημάδια αποτελούν
χαρακτηριστικά ενός παιδιού που πιθανόν έχει υποστεί ενδοσχολική βία (Στασινός,
2016). Αν δεν ενεργήσει άμεσα ο εκπαιδευτικός, μπορεί να υπάρξουν δυσάρεστα
αποτελέσματα, σύμφωνα με τον Olweus (1994), μερικά από τα θύματα έχουν τόσο χαμηλή εκτίμηση και
λιγοστή ελπίδα για αλλαγή της κατάστασης τους, ώστε η μόνη δυνατή επιλογή τους
είναι η καταφυγή στην αυτοκτονία.
Στρατηγικές παρέμβασης
Με αφετηρία τις
επιτυχημένες παρεμβάσεις του πρωτοπόρου Olweus Olweus & Limber, 2007) αλλά
και σύμφωνα πλέον και με διεθνείς οργανισμούς (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας,
Συμβούλιο της Ευρώπης), το σχολείο καλείται για την αντιμετώπιση του
εκφοβισμού, να δημιουργήσει μία ολοκληρωμένη πολιτική. Η παρέμβαση στα περιστατικά εκφοβισμού
όποια και αν είναι αυτά έχει σκοπό να καταστείλει αλλά και να δημιουργήσει
συνθήκες έτσι ώστε να μην εμφανιστούν ξανά. Σημαντικός
παράγοντας για την επιτυχία της παρέμβασης είναι η στάση που θα τηρήσουμε
απέναντι στον θύτη – τες , η παρέμβασή μας πρέπει να έχει δύο σκοπούς κυρίως. Ο
πρώτος σκοπός είναι άμεσος και αφορά την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της
προβληματικής συμπεριφοράς με τρόπο αναπτυξιακό, δηλαδή να συνειδητοποιήσει το
παιδί την προβληματικότητα της συμπεριφοράς του (
Ματσαγγούρας, Η., 1999). Ο δεύτερος σκοπός αφορά στην ανάπτυξη της ηθικής
συμπεριφοράς του παιδιού και τον εκδημοκρατισμό του θύτη. Η επιβολή ποινών στη
σχολική τάξη δεν θεωρείται αποτελεσματική και η χρήση τους πρέπει να γίνεται σε
εξαιρετικές περιπτώσεις. Θα
πρέπει όμως οι παρεμβάσεις μας να είναι διαχρονικές και να μην αντιμετωπίζουμε
την κατάσταση σαν εξαίρεση αλλά σαν κανόνα. Δηλαδή οι στρατηγικές μας να είναι
στα πλαίσια της καλυτέρευσης του σχολείου γενικά για όλους τους μαθητές έτσι
ώστε να μην εμφανιστεί ποτέ ξανά άλλο παρόμοιο περιστατικό. Η
σχολική κοινότητα θα πρέπει να μάθει για την ενδοσχολική βία και τα οδυνηρά
αποτελέσματά της, η ενημέρωση όλων στην έναρξη κάθε παρέμβασης, με ημερίδες,
ομιλίες, φυλλάδια είναι μια λύση. Επίσης θα πρέπει να επιδιώξουμε στενή
συνεργασία με το σύλλογο γονέων και να ενθαρρύνουμε την συμμετοχή τους στις δραστηριότητες του
σχολείου, με αυτό τον τρόπο θα δουν πιο θετικά
οι γονείς το σχολείο και σε κάποιο μελλοντικό φαινόμενο ενδοσχολικού
εκφοβισμού θα αναγνωρίσουν το φαινόμενο και θα δράσουν άμεσα. Χρειάζετε να
δώσουμε έμφαση στη δημιουργικότητα των μαθητών, μέσα από σχέδια εργασίας,
πολιτιστικές δραστηριότητες, με τη συμμετοχή όλων των μαθητών του σχολείου, που
θα αναδείξουν τη διαφορετικότητα, τα ιδιαίτερα ταλέντα και ικανότητες των
μαθητών. Έτσι το σχολείο δεν θα είναι ένα εξεταστικό κέντρο αλλά ένας φορέας
πραγματικής εκπαίδευσης, με αυτόν τον τρόπο και οι αδύναμοι μαθητές θα βρούνε έναν τρόπο εκτόνωσης και το
σχολείο θα είναι πεδίο όχι σύγκρουσης αλλά δημιουργικότητας. Μια άλλη
στρατηγική είναι η ανάπτυξη συστημάτων
υποστήριξης μεταξύ των μαθητών, π.χ. σύστημα φίλων (Befriending/buddying)
σύμφωνα με το οποίο γίνεται ανάθεση σε έναν μαθητή του ρόλου του βοηθού/φίλου/
είτε σε μικρότερους μαθητές είτε σε συνομηλίκους του, ώστε να τον υποστηρίζει
στις σχέσεις του με συμμαθητές του, ιδιαίτερα στην αρχή της σχολικής χρονιάς,
να παρέχει βοήθεια στα μαθήματα, υποστήριξη σε περίπτωση εκφοβισμού
(Καραβόλτσου, 2013). Σημαντική είναι και η ανοιχτή επικοινωνία με τους γονείς
θυτών και θυμάτων, έτσι ώστε να έχουμε άμεσα αποτελέσματα για το πώς να
ενεργήσουν και για τα βήματα που θα
ακολουθήσει το σχολείο
Σαν εκπαιδευτικοί της τάξης οφείλουμε ναα προτείνουμε στον Διευθυντή την
οργάνωση βιωματικών εργαστήριων για την πρόληψη του εκφοβισμού από εδώ και
πέρα, για την ενημέρωση μέσα στην τάξη για το τι είναι ο εκφοβισμός μέσα από
παιχνίδια ρόλων, συζητήσεις, βίντεο αφίσας σε σταθερή βάση ενταγμένη στο
αναλυτικό πρόγραμμα κάθε χρονιάς. Επίσης να προβούμε άμεσα στη δημιουργία σχεδίων εργασίας, που θα αξιοποιούν την
ομαδοσυνεργατική μάθηση. (Καραβόλτσου, 2013)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
· Δεληγιάννη,
Β. (2005). Μεγαλώνοντας ως αγόρι. Αθήνα,
Gutenberg
· Καραβόλτσου,
Α. (2013). Συνοπτικό Εγχειρίδιο Αντιμετώπισης σχολικού εκφοβισμού εκπαιδευτών
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
· Ματσαγγούρας, Η. (1999) .
Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας
· Στασινός,
Δ. (2016). Η ειδική εκπαίδευση 2020 plus
·
Macklem, G. L. (2003). Bullying and teasing: Social power in
children’s groups. New York:
Kluwer Academic/Plenum Publishers.
·
Olweus, D. (1994). Understanding children’ s worlds: Bullying at
School. What we know
and what we can do. Oxford: Blackwell Publishing
·
Smith, P. K, Howard, S., & Thompson, F. (2000). Use of the support
group method totackle bullying, and evaluation from schools and local
authorities in England.
PastoralCare