Πρωταγόρας και άγνωστο κείμενο - Κριτήριο αξιολόγησης σύμφωνα με το νέο σύστημα

την

Πρωταγόρας Ενότητες 3 & 4

 

 

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ  Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Πλάτωνος Πρωταγόρας 322Α-323Α

 « τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν ―πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν ― εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ  ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι’ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.
Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν· ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ’ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν· ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής ―πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική―ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις· ὅτ’ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην,
ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο.  Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν,Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις· «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί· καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω;» «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲς παρ’ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως». οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καὶ Ἀθηναῖοι,ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸς δημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς, καὶ ἐάν τις ἐκτὸς ὢν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται, ὡς σὺ φῄς ―εἰκότως, ὡς ἐγώ φημι― ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν πολιτικῆς ἀρετῆς ἴωσιν, ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνης, εἰκότως ἅπαντος ἀνδρὸς ἀνέχονται, ὡς παντὶ προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς ἢ μὴ εἶναι πόλεις. αὕτη, ὦ Σώκρατες, τούτου αἰτία.»

Παρατηρήσεις

Α1. α) « Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν,Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί.»: Ποιος παρεμβαίνει , κατά τον μύθο του Πρωταγόρα, για να σώσει τους ανθρώπους και με ποιον τρόπο; (Μονάδες 6).
β) «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν·»: στο συγκεκριμένο απόσπασμα από τον μύθο του Προμηθέα να εντοπίσετε πώς αποδίδεται λεκτικά από το πρωτότυπο κείμενο: (Μονάδες 4).
  1. Η καθολικότητα της πολιτικής αρετής.
  2. Η αναγκαιότητα της πολιτικής αρετής.
Μονάδες 10
A2. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων – φράσεων του κειμένου: περὶ τὸν βίον σοφίαν (μονάδες 4), Διὸς φυλακαὶ (μονάδες 3), θείας μετέσχε μοίρας (μονάδες 3).
Μονάδες 10
A3. α) «ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ». Ποια άποψη εκφράζει ο Πρωταγόρας για τη γλώσσα; Να την αξιολογήσετε σε σύγκριση με τη σύγχρονη γλωσσολογία.  (Μονάδες 4).
β) «πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική»: Η «πολεμική»  τέχνη παρουσιάζεται ως μέρος της πολιτικής. Πώς εξηγείται αυτό κατά τη γνώμη σας; (Μονάδες 6)
Μονάδες 10
A4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη:
  1. Η κατηγορία για διαφθορά των νέων ήταν η πραγματική αιτία της δίωξης του Σωκράτη.
  2. Ο Πλάτωνας ήλθε σε επαφή με τον Πυθαγορισμό κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του.
  3. Μύθος ορίζεται κάθε αφήγηση που έχει ποιητικό χαρακτήρα και πρόκειται για κατασκευή κάποιου διανοητή.
  4. Η διαλογική μορφή των έργων του Πλάτωνα δεν επηρεάζει την αναπαραγωγή των λεπτομερειών και των λεπτών αποχρώσεων του φιλοσοφικού λόγου.
  5. Η βασική αντίρρηση του Σωκράτη απέναντι στον γραπτό λόγο στηρίζεται στην άποψή του ότι το γραπτό είναι βουβό.
Μονάδες 10
A5.α) Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής:  φιλόπατρις, προσιτός, συμβάν, δέμα, ιός.
β) Να γράψετε μία ομόρριζη λέξη της αρχαίας ή στη νέας ελληνικής γλώσσας, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις  του κειμένου: δίδωσιν, ἐνεχώρει, ἀπώλλυντο, συναγωγοί, φῄς.
Μονάδες 10
 A6. Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα για την «αἰδῶ» και τη «δίκη» με την άποψη που εκφράζει ο Περικλής στον Επιτάφιο, ότι η αθηναϊκή δημοκρατία στηρίζεται στην ευσυνείδητη πειθαρχία των πολιτών της στους γραπτούς και άγραφους νόμους και όχι στον φόβο. Μέσα από τη σύγκριση αυτή να συνδέσετε τη σοφιστική με την εποχή της και την αθηναϊκή δημοκρατία.

Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος, κεφ. 37,

[…] «Τὸ πολίτευμα ποὺ ἔχομε σὲ τίποτε δὲν ἀντιγράφει τὰ ξένα πολιτεύματα. Ἀντίθετα, εἴμαστε πολὺ περισσότερο ἐμεῖς παράδειγμα γιὰ τοὺς ἄλλους παρὰ μιμητὲς τους. Τὸ πολίτευμά μας λέγεται Δημοκρατία, ἐπειδὴ τὴν ἐξουσία δὲν τὴν ἀσκοῦν λίγοι πολίτες, ἀλλὰ ὅλος ὁ λαός. Ὅλοι οἱ πολίτες εἶναι ἴσοι μπροστὰ στὸν νόμο γιὰ τὶς ἰδιωτικές τους διαφορές. Γιὰ τὰ δημόσια ἀξιώματα προτιμῶνται ἐκεῖνοι ποὺ εἶναι ἱκανοὶ καὶ τὰ ἀξίζουν καὶ ὄχι ἐκεῖνοι ποὺ ἀνήκουν σὲ μιὰ ὁρισμένη τάξη. Κανείς, ἄν τύχη καὶ δὲν ἔχει κοινωνικὴ θέση ἤ ἄν εἶναι φτωχός, δὲν ἒμποδίζεται γι’ αυτὸ νὰ ὑπηρετήση τὴν πολιτεία, ἄν ἔχη κάτι ἄξιο νὰ προσφέρη. Στὴ δημόσια ζωὴ μας εἴμαστε ἐλεύθεροι, ἀλλὰ καὶ στὶς καθημερινὲς μας σχέσεις δὲν ὑποβλέπομε ὁ ἕνας τὸν ἄλλο, δὲν θυμώνομε μὲ τὸν γείτονά μας ἄν διασκεδάζη καὶ δὲν τοῦ δείχνομε ὄψη πειραγμένου πού, ἄν ἴσως δὲν τὸν βλάφτη, ὅμως τὸν στενοχωρεί. Ἄν, ὡστόσο, ἡ αυστηρότητα λείπη ἀπὸ τὴν καθημερινή μας ζωή, στὰ δημόσια πράγματα, ἀπὸ ἐσωτερικὸ σεβασμό, δὲν παρανομοῦμε. Σεβόμαστε τοὺς ἄρχοντες, πειθαρχοῦμε στοὺς νόμους, καί, μάλιστα, σὲ ὅσους ἔχουν γίνει γιὰ νὰ προστατεύουν τοὺς ἀδυνάτους καὶ ὅσους πού, ἄν καὶ ἄγραφοι, εἶναι ντροπὴ νὰ τοὺς παραβαίνει κανείς.»[…]
Μετάφραση: Άγγελος Σ. Βλάχος
Μονάδες 10

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Πλάτωνος , Φαίδρος 243e-244c

Στον διάλογο με τον Φαίδρο ο Σωκράτης υπερασπίζεται τον έρωτα, τον οποίο ο συνομιλητής του θεωρεί αγιάτρευτη μανία.

ΣΩ. Οὑτωσὶ τοίνυν, ὦ παῖ καλέ, ἐννόησον, ὡς ὁ μὲν πρότερος ἦν λόγος Φαίδρου τοῦ Πυθοκλέους, Μυρρινουσίου ἀνδρός· ὃν δὲ μέλλω λέγειν, Στησιχόρου τοῦ Εὐφήμου, Ἱμεραίου. λεκτέος δὲ ὧδε, ὅτι οὐκ ἔστ’ ἔτυμος λόγος ὃς ἂν παρόντος ἐραστοῦ τῷ μὴ ἐρῶντι μᾶλλον φῇ δεῖν χαρίζεσθαι, διότι δὴ ὁ μὲν μαίνεται, ὁ δὲ σωφρονεῖ. εἰ μὲν γὰρ ἦν ἁπλοῦν τὸ μανίαν κακὸν εἶναι, καλῶς ἂν ἐλέγετο· νῦν δὲ τὰ μέγιστα τῶν ἀγαθῶν ἡμῖν γίγνεται διὰ μανίας, θείᾳ μέντοι δόσει διδομένης. ἥ τε γὰρ δὴ ἐν Δελφοῖς προφῆτις αἵ τ’ ἐν Δωδώνῃ ἱέρειαι μανεῖσαι μὲν πολλὰ δὴ καὶ καλὰ ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ τὴν Ἑλλάδα ἠργάσαντο, σωφρονοῦσαι δὲ βραχέα ἢ οὐδέν· καὶ  ἐὰν δὴ λέγωμεν  Σίβυλλάν τε καὶ ἄλλους, ὅσοι μαντικῇ χρώμενοι ἐνθέῳ πολλὰ δὴ πολλοῖς προλέγοντες εἰς τὸ μέλλον ὤρθωσαν, μηκύνοιμεν ἂν δῆλα παντὶ λέγοντες. τόδε μὴν ἄξιον ἐπιμαρτύρασθαι, ὅτι καὶ τῶν παλαιῶν οἱ τὰ ὀνόματα τιθέμενοι οὐκ αἰσχρὸν ἡγοῦντο οὐδὲ ὄνειδος μανίαν·

Βοηθητικό λεξιλόγιο

  • ἔτυμος: αληθής, πραγματικός
  • ἐρῶντι: μετοχή του ρ. έρω=αγαπώ
  • μανεῖσαι: μετοχή (θηλυκό) του ρ. μαίνομαι= βρίσκομαι σε κατάσταση μανίας, καταλαμβάνομαι από μανία.
  • μηκύνω: μακρηγορώ, μιλάω σε μεγάλη έκταση.

Παρατηρήσεις

Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος:
«λεκτέος δὲ ὧδε, ὅτι οὐκ ἔστ’ ἔτυμος λόγος ὃς ἂν παρόντος ἐραστοῦ τῷ μὴ ἐρῶντι μᾶλλον φῇ δεῖν χαρίζεσθαι, διότι δὴ ὁ μὲν μαίνεται, ὁ δὲ σωφρονεῖ. εἰ μὲν γὰρ ἦν ἁπλοῦν τὸ μανίαν κακὸν εἶναι, καλῶς ἂν ἐλέγετο• νῦν δὲ τὰ μέγιστα τῶν ἀγαθῶν ἡμῖν γίγνεται διὰ μανίας, θείᾳ μέντοι δόσει διδομένης.»
Μονάδες 10
Γ2. Με ποια παραδείγματα ο Σωκράτης υπερασπίζεται τον έρωτα έναντι των θέσεων του συνομιλητή του;
Μονάδες 10
Γ3. Να γράψετε τον τύπο που ζητείται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις:
ἐννόησον: το ίδιο πρόσωπο, στην ίδια έγκλιση του ενεστώτα
φῇ: το τρίτο ενικό ευκτικής του ίδιου χρόνου.
διδομένης: τον ίδιο τύπο στον αόριστο της ενεργητικής φωνής.
ἠργάσαντο: το απαρέμφατο  του παρακειμένου.
παντὶ: την ίδια πτώση του θηλυκού στον πληθυντικό.
ἱέρειαι: την αιτιατική πληθυντικού.
πολλὰ: τη δοτική ενικού στο θηλυκό γένος.
ὄνειδος: τη δοτική πληθυντικού.
αἰσχρὸν: τον συγκριτικό βαθμό σε ίδιο γένος και αριθμό.
παλαιῶν: τον υπερθετικό στην ίδια πτώση.
Μονάδες 10
 Γ4. α. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους παρακάτω τύπους: τοῦ Πυθοκλέους, τῷ μὴ ἐρῶντι, ἡμῖν, ἰδίᾳ
Μονάδες 4
Γ4.β. «εἰ μὲν γὰρ ἦν ἁπλοῦν τὸ μανίαν κακὸν εἶναι, καλῶς ἂν ἐλέγετο»: να αναγνωριστεί το είδος του υποθετικού λόγου.
Μονάδες 3
Γ.4.γ. «ὅτι καὶ τῶν παλαιῶν οἱ τὰ ὀνόματα τιθέμενοι οὐκ αἰσχρὸν ἡγοῦντο οὐδὲ ὄνειδος μανίαν•»: να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης και τη συντακτική της θέση και να αιτιολογήσετε την εκφορά της.
Μονάδες 3