Χαρακτηριστικά μοντέρνας και σύγχρονης ποίησης

ΘΕΩΡΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Από τον Κωνσταντίνο Μανίκα

Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε τον ορισμό της «Τέχνης» με ακρίβεια. Η Τέχνη καθ’ αυτή, δεν έχει σαφή και προκαθορισμένα όρια, υπόκειται σε κανόνες, μα δε μπαίνει σε καλούπια. Άλλωστε αυτή ακριβώς η ιδιαιτερότητά της είναι που μάς συναρπάζει. Ο όρος «Τέχνη», υποδηλώνει τη δημιουργία, την αέναη κίνηση, την εξέλιξη. Μέρος της Τέχνης αποτελεί βέβαια κι η Λογοτεχνία, που έχει ως παρακλάδι της την Ποίηση. Ούσα αναπόσπαστο κομμάτι της Τέχνης, δε θα μπορούσε ούτε κι η ποίηση να διαφύγει αυτής της γενικότερης εξέλιξης. Η έναρξη της ποιητικής δημιουργίας στη νεότερη Ελλάδα, ως εικός,  σηματοδοτείται με την παραδοσιακή ποίηση, απόληξη της οποίας είναι η μοντέρνα (σύγχρονη) ποίηση. Καθεμιά διαθέτει την αξία της και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια.

Όπως προαναφέρθηκε, η παραδοσιακή ποίηση προϋπήρξε της μοντέρνας, καθώς η δεύτερη αποτελεί τη μετεξέλιξή της. Η μετάβαση αυτή δε συνέβη απότομα, καθώς είχε προετοιμαστεί σταδιακά από κάποιους ποιητές (Καβάφης, Καρυωτάκης), που χωρίς να είναι «νεωτερικοί», παραμέρισαν στο έργο τους όλα σχεδόν τα παραδοσιακά στοιχεία.

Σε ό,τι αφορά τα χαρακτηριστικά των δύο ειδών θα μπορούσαμε να πούμε ότι την ειδοποιό διαφορά μεταξύ τους αποτελεί το γεγονός ότι η παραδοσιακή ποίηση σέβεται τους κανόνες του μέτρου, της ομοιοκαταληξίας και της λογικής αλληλουχίας των νοημάτων. Αντιθέτως, στη μοντέρνα ποίηση παρατηρείται η τάση της κατάργησης ή  και η παντελής απουσία του μέτρου, της ομοιοκαταληξίας και των νοημάτων. Η πρώτη λοιπόν υπόκειται σε κανόνες, ενώ η δεύτερη αναιρεί τους κανόνες.

 

Χαρακτηριστικά παραδοσιακής ποίησης

Ειδικότερα, στην παραδοσιακή ποίηση υπάρχει πάντοτε ο ίδιος αριθμός στίχων σε κάθε στροφή, οι οποίοι διαθέτουν συγκεκριμένο αριθμό συλλαβών και είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι. Ο λόγος είναι φροντισμένος. Χρησιμοποιείται το ποιητικό λεξιλόγιο, καθώς τεχνηέντως αποφεύγεται η χρήση των καθημερινών λέξεων (αντιποιητικές λέξεις) όπως και καθετί που παραπέμπει στον πεζό λόγο, ενώ το ποίημα βρίθει σχημάτων λόγου. Επιπρόσθετα έχουμε τη  λογική ανάπτυξη του αρχικού συλλογισμού, αφού ο τρόπος που παρουσιάζονται τα νοήματα είναι σαφής, ενώ το θέμα είναι άμεσα συνυφασμένο με τον προϊδεαστικό τίτλο του ποιήματος. Η χρήση των σημείων στίξης και της ορθής σύνταξης είναι αυστηρή, όπως κι ο σεβασμός στο μέτρο, καθώς υπάρχει λυρικότητα στο λόγο. Έτσι το ποίημα υπηρετεί πιστά το στόχο του: την αισθητική απόλαυση, την τέρψη του αναγνώστη, σεβόμενο πάντοτε τους ανωτέρω κανόνες.

Χαρακτηριστικά μοντέρνας ποίησης

Στον αντίποδα, η μοντέρνα ποίηση έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την αμφισβήτηση κάθε κανόνα. Ο στίχος γίνεται ελεύθερος (αυτόματη γραφή), ενώ καταργούνται η ομοιοκαταληξία, το μέτρο κι ο ορισμένος αριθμός συλλαβών. Ο λόγος προσεγγίζει περισσότερο τον πεζό (χρήση καθημερινού/ απλού λεξιλογίου) και οι λέξεις συνδυάζονται μεταξύ τους με πρωτοτυπία, καθώς ορισμένες είναι φαινομενικά αταίριαστες. Συν τοις άλλοις κυριαρχούν οι συνειρμοί κι οι φράσεις γίνονται πολύσημες κι ελλειπτικές, ενώ καταργείται κάθε λογική νοηματική αλληλουχία, αφού το κεντρικό θέμα παραμένει κρυφό ή υπονοείται εμμέσως. Ο αναγνώστης πρέπει να το ανακαλύψει μόνος του, να το αισθανθεί κι όχι απαραίτητα να το αντιληφθεί. Η λυρικότητα της παραδοσιακής ποίησης απουσιάζει, καθώς εδώ δίνεται έμφαση στη δραματικότητα. Για το σκοπό αυτό επιστρατεύονται τολμηρές μεταφορές κι εικόνες. Η στίξη γίνεται χαλαρή, χρησιμοποιείται αναπάντεχα ή δεν υφίσταται καθόλου. Όσον αφορά στον τίτλο συχνά γίνεται προβληματικός, καθώς κατ’ ουσίαν είναι νοηματικά ανενεργός. Τέλος τα εξωραϊστικά στοιχεία και το φροντισμένο ύφος εγκαταλείπονται, διότι ορισμένες ιδέες και συναισθήματα είναι αδύνατο να εκφραστούν ακολουθώντας τους αυστηρούς κανόνες που διέπουν τη μοντέρνα ποίηση.

Σχηματικά θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τις διαφορές παραδοσιακής- μοντέρνας ποίησης στα ακόλουθα σημεία:

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ	ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ
Έμμετρος στίχος	Ελεύθερος στίχος
Ομοιοκαταληξία	Απουσία ομοιοκαταληξίας
Χωρισμός σε στροφές, με ίσο αριθμό στίχων & συλλαβών	Ανομοιομορφία στροφών, στίχων & συλλαβών
Στίχος προσεγμένος & στολισμένος, «ποιητικές» λέξεις	Στίχος λιτός, «καθημερινές/ αντιποιητικές» λέξεις
Στίξη κανονική	Απουσία στίξης ή ακανόνιστη στίξη
Διατήρηση νοήματος των λέξεων	Πολυσημία των λέξεων
Λογική ανάπτυξη του θέματος/ αλληλουχία νοημάτων	Υποδήλωση ή απόκρυψη του θεματικού κέντρου/ υπαινικτικός λόγος